Modern çalışma yaşamında çalışanların en çok karşılaştığı sorunlardan biri, çeşitli nedenlerle iş sözleşmelerinin sona erdirilmesidir. Bu tür durumlar çoğunlukla “işten çıkarıldım” cümlesiyle ifade edilir. Ancak bu ifade, beraberinde birçok hukuki hakkı ve yükümlülüğü de getirir. Haksız ya da usulsüz bir şekilde işten çıkarılmanız halinde, kıdem tazminatından işe iade davasına kadar çeşitli yasal yollara başvurma hakkınız doğar. Peki işten çıkarılan bir işçi ne yapmalı? Hangi tazminatları alabilir? Hangi sürede dava açmalıdır? Tüm detaylarıyla açıklıyoruz.
İşten Çıkarılmak Ne Anlama Gelir?
“İşten çıkarıldım” ifadesi, işverenin işçiye karşı tek taraflı olarak iş sözleşmesini sona erdirdiğini belirtir. İş Kanunu’na göre bu durum “fesih” olarak adlandırılır ve iki şekilde olabilir:
- Haklı Fesih (Geçerli Sebep ile): İşveren, yasada belirtilen haklı gerekçelere dayanarak sözleşmeyi feshedebilir.
- Haksız Fesih: Geçerli ve haklı bir neden olmaksızın sözleşmenin feshedilmesi.
İşten Çıkarılınca Sahip Olunan Haklar
1. Kıdem Tazminatı
- En az 1 yıl çalışan işçi kıdem tazminatı alabilir.
- İşveren tarafından haksız yere çıkarılan işçiye ödenir.
- Her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.
2. İhbar Tazminatı
- İşveren, işçiyi önceden bilgilendirmeden işten çıkardıysa ödenir.
- İşçinin kıdemine göre değişir (2 ila 8 hafta arasında).
3. İşe İade Davası
- En az 30 işçi çalıştırılan işyerlerinde, en az 6 ay çalışan işçi açabilir.
- İşten çıkarma geçerli bir nedene dayanmıyorsa açılır.
- 30 gün içinde iş mahkemesine başvurulmalıdır.
4. Kullanılmayan Yıllık İzin Ücretleri
- İşten çıkarıldığınızda kullanılmamış tüm yıllık izinlerin karşılığı ödenir.
5. Fazla Mesai ve Hafta Tatili Ücretleri
- Ödenmemiş fazla mesai ve hafta tatili ücretleri de talep edilebilir.
İşten Çıkarıldığınızı Nasıl Öğrenirsiniz?
İşveren fesih bildirimi yapmak zorundadır. Bu bildirim yazılı değilse veya haklı sebep belirtilmemişse, fesih geçersiz sayılabilir.
Geçerli Sebepler Neler Olabilir?
- İşyerinde küçülme, ekonomik daralma
- Performans düşüklüğü (ispatlanmalı)
- İşçinin davranışları (disiplinsizlik, devamsızlık vb.)
Haklı Fesih ile Haksız Fesih Arasındaki Farklar
| Kriter | Haklı Fesih | Haksız Fesih |
|---|---|---|
| Kıdem Tazminatı | Genellikle ödenmez | Ödenir |
| İhbar Süresi | Gerekli olmayabilir | Bildirimsiz fesihte ödenir |
| İşe İade Davası Hakkı | Yok | Varsa açılabilir |
| SGK Bildirimi | Kod 29, Kod 46 vb. ile yapılır | Kod 4, Kod 22 vb. ile yapılır |
SGK İşten Çıkış Kodları Ne Anlama Gelir?
İşveren, SGK’ya işten çıkış bildirgesini işten çıkış kodu ile birlikte verir. Bazı yaygın kodlar:
- Kod 4: Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından feshi
- Kod 29: Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedeniyle fesih
- Kod 46: Deneme süresi içinde işveren tarafından fesih
- Kod 22: Diğer nedenlerle fesih (çoğunlukla kıdem ve ihbar ödenir)
Kod 29 gibi kodlarla çıkarılmanız durumunda, işsizlik maaşı ve tazminatlar ödenmeyebilir.
İşsizlik Maaşı Alabilir miyim?
İşten çıkarılan işçi, belirli şartlar sağlanıyorsa işsizlik maaşına başvurabilir:
- Son 3 yılda en az 600 gün sigorta primi
- Son 120 gün kesintisiz çalışmış olmak
- İşveren tarafından çıkarılmış olmak
Başvurular İŞKUR üzerinden yapılır. Başvuruların işten çıkışı takip eden 30 gün içinde yapılması gerekir.
Dava Açmak İçin Süreler
| Hak Türü | Dava Açma Süresi |
|---|---|
| İşe İade Davası | 30 gün |
| Kıdem / İhbar Tazminatı | 5 yıl (fiili çalışmadan sonra) |
| Alacak Davaları | 5-10 yıl |
Arabuluculuk Süreci Zorunlu mu?
Evet. 2018’den itibaren, işten çıkarılan bir işçi kıdem, ihbar ve benzeri alacaklar için önce arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk aşamasında anlaşma sağlanamazsa mahkemeye başvuru yolu açılır.
Hukuki Destek Almanın Önemi
İşten çıkarılma sonrası haklarınızı tam anlamıyla koruyabilmek için:
- İhbarname ve fesih bildiriminin kopyası alınmalı
- SGK çıkış kodu mutlaka öğrenilmeli
- Gerekirse tanık, kamera görüntüsü, yazışmalar gibi deliller saklanmalı
- Bir iş hukuku avukatına danışılmalı
Bu adımlar, dava süreçlerinde güçlü bir pozisyon sağlar.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Sonuç ve Değerlendirme
“İşten çıkarıldım” demek, sadece bir iş kaybı değil; aynı zamanda bir dizi hukuki hakkın doğması anlamına gelir. Bu süreçte:
- İşverenin fesih gerekçesi açık ve belgeli olmalıdır
- Haksız fesih durumunda tazminat ve işe iade hakkı doğar
- Zamanında ve bilinçli şekilde hareket edilmesi, mağduriyeti önler
Eğer siz de işten çıkarıldıysanız, haklarınızı koruyabilmek için hukuki destek almanız büyük önem taşır.
Yanıt yok