Çalışma hayatının en çok tartışılan konularından biri, işçilerin fazla çalışmaları karşılığında alacakları fazla mesai ücretidir. Özellikle özel sektörde bu konuda hem işveren hem de çalışanlar açısından sıkça soru işaretleri ortaya çıkmaktadır. Peki, fazla mesai nedir, hangi şartlarda geçerlidir ve fazla mesai nasıl hesaplanır? Bu yazımızda 4857 sayılı İş Kanunu ışığında tüm detayları sade ve anlaşılır bir şekilde sunuyoruz.
Fazla Mesai Nedir?
Fazla mesai (fazla çalışma), işçinin yasal çalışma süresi olan haftalık 45 saatin üzerindeki çalışmaları için ödenen ek ücreti ifade eder. Bu süreyi aşan her saatlik çalışmanın, zamlı ücretle karşılanması gerekir.
Yasal Dayanak: 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 41
İlgili maddeye göre:
- Normal çalışma süresi haftada en fazla 45 saattir.
- Bu sınırı aşan her çalışma, fazla çalışma sayılır.
- Fazla mesai için işçinin yazılı onayı alınmalıdır.
- Fazla çalışma süresi yıllık 270 saati geçemez (istisnalar hariç).
Fazla Mesai Hesaplama Yöntemi
Fazla mesai, işçinin saatlik brüt ücreti üzerinden %50 zamlı olarak hesaplanır.
Adım Adım Hesaplama:
- Brüt Aylık Ücret → Örneğin: 18.000 TL
- Aylık Çalışma Saati → 45 saat × 4 hafta = 180 saat
- Saatlik Brüt Ücret → 18.000 ÷ 180 = 100 TL
- Fazla Mesai Saat Ücreti → 100 TL + %50 = 150 TL
- Aylık Fazla Mesai Ödemesi (örnek 20 saat için) → 150 TL × 20 = 3.000 TL
Gece Çalışması ve Fazla Mesai
- Gece çalışması 20:00 – 06:00 saatleri arasında yapılan çalışmadır.
- Gece vardiyasında yapılan fazla mesai, ayrıca değerlendirilir ve çoğunlukla iş sağlığı açısından sınırlandırılır.
Fazla Mesaiye İtiraz Hakkı
İşçi, fazla mesai yaptırılıyorsa ve karşılığında ücret ödenmiyorsa:
- Öncelikle yazılı başvuru ile işverenden talepte bulunabilir.
- Olumsuz sonuç alırsa iş mahkemesine başvurarak alacak davası açabilir.
- Fazla çalıştığını tanık, belge (kart giriş-çıkış, e-posta, sistem logları) gibi delillerle ispat etmesi gerekir.
Fazla Mesai Ücreti Yerine Serbest Zaman Hakkı
İş Kanunu’na göre işveren, fazla mesai ücretini ödemek yerine işçiye serbest zaman (ücretli izin) kullandırabilir.
- Her fazla mesai saati için 1,5 saat izin verilir.
- İşçi bu hakkı 6 ay içinde kullanmalıdır.
- İşçinin talebiyle yapılmalıdır, tek taraflı olarak uygulanamaz.
Fazla Mesai Uygulanmayan Durumlar
- Yönetici pozisyonunda çalışanlar (üst düzey idari personel)
- Haftalık 45 saatten az çalışılan durumlarda
- Denkleştirme uygulanan işyerlerinde (örneğin haftada 50 saat çalışılıp, sonraki hafta 40 saat çalışmak gibi)
Fazla Mesaiye İlişkin Sözleşme Şartı
İşveren, iş sözleşmesinde fazla mesai yapılabileceğini açıkça belirtmeli ve işçiden yazılı onay almalıdır. Bu onay:
- İşe girişte alınabilir,
- Her yıl güncellenmelidir.
İşçi, fazla çalışmaya onay vermek zorunda değildir.
Yargıtay Kararları Işığında Fazla Mesai
- Günlük 11 saatten fazla çalışmak yasaktır. Bu sınırı aşan süreler geçersizdir.
- Yazılı izin alınmadan yapılan fazla mesailer, delil varsa ödenmek zorundadır.
- Bordroda fazla mesai görünse bile işçi gerçek çalışmayı tanıkla ispat edebilir.
Fazla Mesai Ücreti Vergilendirme
- Fazla mesai ödemeleri, SGK primine ve gelir vergisine tabidir.
- Bordroda ayrı kalem olarak gösterilmelidir.
- İşverenin bunu gizlemesi hukuka aykırıdır ve cezai sorumluluk doğurabilir.
Sonuç
Fazla mesai, iş hayatının yasal çerçevede düzenlenmiş, işçinin emeğini koruyan önemli bir unsurudur. 4857 sayılı İş Kanunu, bu konuda açık hükümler içermekte; işverenin sorumluluklarını ve işçinin haklarını net şekilde belirlemektedir. İşçiler, fazla çalışma yaptıklarında bunun karşılığını ücret ya da serbest zaman olarak almalıdır. Aksi hâlde hukuki yollarla haklarını aramaları mümkündür.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Yanıt yok