Günümüzde iş hukuku, sadece çalışanın ekonomik haklarını değil; aynı zamanda onurunu, kişiliğini ve eşitliğini de korumayı hedefler. Bu bağlamda işverenin eşitlik ilkesine uyma yükümlülüğü, hem anayasal hem de yasal düzeyde güvence altına alınmış temel ilkelerden biridir. Eşitlik ilkesi, işverenin iş ilişkilerinde çalışanlar arasında ayrım yapmamasını, adil davranmasını ve objektif kriterler doğrultusunda karar almasını zorunlu kılar.
Bu yazıda, işverenin eşit davranma borcunun kapsamı, yasal dayanakları, uygulamada karşılaşılan ihlaller, alınması gereken önlemler ve Yargıtay kararları ışığında işveren sorumluluğu kapsamlı biçimde incelenecektir.
Eşitlik İlkesi Nedir?
Eşitlik ilkesi, çalışanların ırk, renk, cinsiyet, engellilik, medeni hal, siyasi görüş, inanç gibi sebeplerle farklı muameleye tabi tutulmadan eşit koşullarda değerlendirilmesini ifade eder. Bu ilke, sadece işe alımda değil; ücretlendirme, yükselme, iş akdinin sona ermesi gibi tüm süreçlerde geçerlidir.
Hukuki Dayanaklar
1. Anayasa m. 10
“Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç… gibi sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.”
2. İş Kanunu m. 5
“İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, felsefi inanç, siyasi düşünce vb. nedenlerle ayrım yapılamaz.”
3. Türk Borçlar Kanunu m. 417
İşverenin, işçinin kişiliğini koruma ve saygı gösterme yükümlülüğü bulunmaktadır.
4. Uluslararası Sözleşmeler
- ILO 111 No’lu Ayrımcılık Sözleşmesi
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
- CEDAW (Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi)
İşverenin Eşit Davranma Yükümlülüğü Kapsamı
1. İşe Alım Süreci
İş ilanlarında ve mülakatlarda ayrımcılığa yol açabilecek ifadelerden kaçınılmalıdır.
2. Ücret Politikaları
Aynı işi yapan çalışanlara eşit ücret verilmelidir. “Eşit işe eşit ücret” ilkesi uygulanmalıdır.
3. Terfi ve Yükselme
Kariyer planlamalarında cinsiyet, yaş, siyasi görüş gibi faktörlere değil; liyakat ve performansa dayalı kararlar alınmalıdır.
4. İşten Çıkarma ve Fesih
Keyfi veya ayrımcı nedenlerle iş sözleşmesi feshedilemez.
5. İşyerinde Davranışlar
Çalışanlar arasında ayrımcı veya dışlayıcı tutumlara müsaade edilmemelidir.
İşverenin Alması Gereken Önlemler
1. Yazılı Eşitlik Politikası Oluşturma
İşyerine özel bir eşitlik ve çeşitlilik politikası hazırlanmalı; tüm çalışanlara duyurulmalıdır.
2. Eğitim Programları
Tüm çalışanlar için yılda en az bir kez eşitlik ve ayrımcılık farkındalığı eğitimi düzenlenmelidir.
3. Şikayet Mekanizması Oluşturma
Ayrımcılık iddialarının bağımsız şekilde inceleneceği bir etik kurul veya şikayet hattı oluşturulmalıdır.
4. Performans ve Terfi Sistemi Standartlaştırılmalı
Performans değerlendirme ve terfi kriterleri, önceden belirlenmiş ve nesnel olmalıdır.
5. Ayrımcılığa Karşı Yaptırımlar
Ayrımcı davranışta bulunanlara karşı disiplin süreçleri net olarak işletilmelidir.
Eşitlik İlkesinin İhlali Halinde Sonuçlar
1. Tazminat Hakkı
İş Kanunu m. 5/6’ya göre eşitlik ilkesinin ihlali hâlinde çalışan, ayrımcılık tazminatı talep edebilir.
2. Ayrımcılığın Giderilmesi Davası
Mahkeme, eşit davranılmayan işçinin mağduriyetinin giderilmesine karar verebilir.
3. İş Akdinin Haklı Feshi
Çalışan, ayrımcılığa uğradığını ispat ederse iş akdini haklı nedenle feshedebilir.
4. İdari ve Cezai Sorumluluk
İşveren, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) nezdinde şikâyet edilebilir ve idari yaptırımla karşılaşabilir.
İspat Yükü
- İşveren eşitlik ilkesine uyduğunu kanıtlamak zorundadır.
- İşçi makul ölçüde ayrımcılık ihtimali doğuran durumu ortaya koyduğunda, ispat yükü işverene geçer.
Yargıtay Kararlarıyla Emsal Uygulamalar
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2015/33718 E., 2016/16283 K.
“İşverenin, aynı iş tanımına sahip erkek ve kadın çalışanlara farklı ücret uygulaması eşitlik ilkesinin açık ihlalidir.”
Yargıtay 22. HD, 2017/18398 E., 2019/1455 K.
“İşe alım sırasında sadece başörtülü olduğu gerekçesiyle başvuru reddedilen kişi, tazminat ve manevi zarar talep edebilir.”
Sık Karşılaşılan Eşitsizlik Örnekleri
- Kadın çalışanlara doğum sonrası terfi vermeme
- Engelli çalışanı işe almaktan kaçınma
- Yöneticinin siyasi görüşe göre çalışan ayırması
- Farklı ırk veya uyruktan gelen personele ayrımcı davranış
Bu tür davranışlar hukuki yaptırıma tabidir.
İşverenin Avantajları
Eşitlik ilkesine uyumlu bir işyeri:
- Daha yüksek çalışan bağlılığı sağlar
- Kurumsal itibar artar
- İş kazaları ve şikâyetler azalır
- Dava ve tazminat riskleri düşer
Dolayısıyla, sadece yasal zorunluluk değil, stratejik bir insan kaynakları politikasıdır.
Sonuç
İşverenin eşitlik ilkesine uyma yükümlülüğü, çalışma hayatında adaletin ve insan onurunun korunması açısından vazgeçilmez bir ilkedir. Bu ilkeye uygun davranmayan işverenler, yalnızca hukuki değil; aynı zamanda kurumsal güven kaybı ve mali yaptırımlarla karşı karşıya kalabilir. Oysa etkili bir eşitlik politikasıyla, hem çalışanların mutluluğu hem de iş yerinin verimliliği artırılabilir.
Yanıt yok